Objawy autyzmu u nastolatków – jak je rozpoznać i zrozumieć?

Ograniczone zainteresowania i powtarzalne zachowania – charakterystyczne cechy spektrum

Objawy autyzmu u nastolatków bardzo często manifestują się w postaci sztywnych schematów zachowań oraz intensywnych, ograniczonych zainteresowań. Młodzież w spektrum autyzmu zazwyczaj wykazuje skłonność do koncentrowania się na jednym, wąskim temacie, który może dominować ich codzienne życie.

• Pasja, która staje się obsesją – nastolatek z autyzmem może poświęcać ogromną ilość czasu na analizowanie i zgłębianie konkretnego zagadnienia, np. historii pociągów, astronomii, programowania czy mitologii. Ta intensywność często przekracza poziom zaangażowania rówieśników.
• Trudności w podjęciu nowych aktywności – wszelkie zmiany w planie dnia, nowe zajęcia czy spontaniczne propozycje mogą powodować duży stres. Młodzież ze spektrum zazwyczaj preferuje powtarzalne schematy i dobrze znane sytuacje.
• Stereotypowe ruchy i nawyki – część nastolatków w spektrum wykonuje powtarzalne gesty, takie jak kołysanie się, machanie rękami, manipulowanie przedmiotami (np. obracanie monetą) czy chodzenie tą samą trasą każdego dnia.
• Silne przywiązanie do rutyny – posiłki o tej samej porze, codzienne rytuały czy układanie przedmiotów w określony sposób daje poczucie bezpieczeństwa. Każda zmiana może wywołać zdenerwowanie lub nawet wybuch emocjonalny.

Niektóre osoby w spektrum mogą wykazywać objawy wysepkowe, czyli niezwykłe zdolności w określonej dziedzinie. Nie oznacza to jednak, że każdy autystyczny nastolatek jest „geniuszem” – ten fenomen dotyczy tylko niewielkiej grupy osób.

Diagnoza autyzmu u nastolatków – jak przebiega i gdzie szukać pomocy?

Wielu nastolatków z autyzmem przez długi czas pozostaje niezdiagnozowanych. Ich trudności często tłumaczy się nieśmiałością, introwertyzmem lub po prostu „innym charakterem”. Tymczasem wczesna diagnoza pozwala lepiej dostosować wsparcie i zrozumieć specyficzne potrzeby młodzieży.

Proces diagnostyczny składa się z kilku etapów:

• Konsultacja z psychiatrą lub psychologiem specjalizującym się w spektrum autyzmu – specjalista przeprowadza wstępny wywiad z rodzicami i nastolatkiem, analizując zachowanie, trudności w komunikacji oraz interakcjach społecznych.
• Testy diagnostyczne – stosowane są różne narzędzia, np. ADOS-2 (obserwacja zachowania) oraz ADI-R (ustrukturyzowany wywiad z opiekunami). W niektórych przypadkach pomocne mogą być również testy neuropsychologiczne oceniające zdolności poznawcze.
• Obserwacja w codziennym środowisku – ważnym elementem diagnozy jest analiza zachowania nastolatka w szkole, w relacjach z rówieśnikami oraz w domu. Niektóre poradnie psychologiczne proszą o nagrania z codziennych sytuacji, aby dokładniej ocenić funkcjonowanie dziecka.
• Badania różnicujące – autyzm może współwystępować z innymi zaburzeniami, takimi jak ADHD, zaburzenia lękowe czy depresja. Czasami konieczne jest dodatkowe badanie neurologiczne lub genetyczne.

Rodzice i opiekunowie, którzy podejrzewają objawy autyzmu u nastolatków, powinni skonsultować się z poradnią psychologiczno-pedagogiczną, psychiatrą dziecięcym lub specjalistycznym ośrodkiem diagnozy autyzmu. Im wcześniej zostanie postawiona diagnoza, tym szybciej można wdrożyć odpowiednie wsparcie terapeutyczne, które pomoże nastolatkowi lepiej funkcjonować w społeczeństwie.

Mimo że autyzm nie jest chorobą, którą można wyleczyć, odpowiednie podejście, zrozumienie oraz indywidualnie dobrane metody terapeutyczne pozwalają na znaczną poprawę jakości życia i lepsze funkcjonowanie w dorosłości.